Thực hiện Quyết định số 1480/QĐ-KTNN ngày 23/9/2025 của Kiểm toán nhà nước về việc thành lập Hội đồng nghiệm thu đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ năm 2024, sáng 10/10/2025, Hội đồng khoa học Kiểm toán nhà nước đã tổ chức nghiệm thu đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ “Hoàn thiện các quy định về thực hiện kiểm toán và lập báo cáo kiểm toán đối với từng đối tượng kiểm toán” do TS. Nguyễn Quán Hải - Phó Kiểm toán trưởng Kiểm toán nhà nước khu vực X chủ nhiệm. Hội đồng nghiệm thu do Phó Tổng Kiểm toán nhà nước Doãn Anh Thơ làm Chủ tịch.

Hội đồng nghiệm thu do Phó Tổng Kiểm toán nhà nước Doãn Anh Thơ làm Chủ tịch Thực hiện nhiệm vụ được chỉ rõ trong Hiến pháp và các Luật liên quan, Kiểm toán nhà nước đang triển khai kiểm toán trên nhiều lĩnh vực quan trọng, trong đó tập trung vào các nhóm đối tượng kiểm toán chính như: báo cáo quyết toán ngân sách nhà nước (bao gồm Tổng quyết toán ngân sách nhà nước; báo cáo quyết toán ngân sách bộ, ngành; báo cáo quyết toán ngân sách địa phương); báo cáo tổng hợp thu chi ngân sách bộ, cơ quan trung ương, báo cáo tổng hợp thu chi ngân sách địa phương; báo cáo tài chính doanh nghiệp nhà nước; các tổ chức tài chính - ngân hàng; báo cáo quyết toán dự án đầu tư hoàn thành; báo cáo tình hình thực hiện dự án đầu tư; báo cáo quyết toán chương trình mục tiêu quốc gia; báo cáo tổng hợp chương trình mục tiêu quốc gia; báo cáo tổng hợp chuyên đề kiểm toán... Tuy nhiên, các quy định và hướng dẫn hiện hành về thực hiện kiểm toán và lập báo cáo kiểm toán đối với các đối tượng này vẫn còn thiếu tính hệ thống, chưa đồng bộ, chưa làm rõ vai trò, phạm vi, cách thức đánh giá, xác nhận, kết luận, kiến nghị kiểm toán phù hợp với từng đối tượng.

TS Nguyễn Quán Hải, Chủ nhiệm đề tài thay mặt Đề tài tiếp thu, giải trình Cùng với đó, Luật Kiểm toán nhà nước sửa đổi, bổ sung năm 2019 đã mở rộng quyền khiếu nại của tổ chức, cá nhân có liên quan đối với các đánh giá, xác nhận, kết luận và kiến nghị kiểm toán. Điều này đòi hỏi hoạt động kiểm toán và lập báo cáo kiểm toán cần thực hiện trên cơ sở pháp lý chặt chẽ, đồng thời phải đảm bảo tính khách quan, minh bạch và khả thi. Tuy nhiên, hiện nay nhiều khái niệm, phương thức và tiêu chí trong thực hiện kiểm toán và lập báo cáo kiểm toán vẫn chưa được làm rõ, như: kiểm toán quyết toán ngân sách, kiểm toán báo cáo kiểm toán kiểm toán hoạt động, kiểm toán tuân thủ, kiểm toán chuyên đề; chưa phân định rõ giữa hoạt động kiểm tra xác nhận và kiểm tra đánh giá; chưa quy định cụ thể cách thức lập báo cáo kiểm toán theo từng đối tượng.
Trong bối cảnh yêu cầu đổi mới phương pháp quản lý tài chính công, tài sản công, tăng cường tính công khai, minh bạch và hiệu lực quản lý, sử dụng tài chính công, tài sản công, việc hoàn thiện các quy định của Kiểm toán nhà nước trong thực hiện kiểm toán và lập báo cáo kiểm toán là yêu cầu cấp thiết. Đặc biệt, khi Kiểm toán nhà nước ngày càng khẳng định vai trò là công cụ hữu hiệu của Đảng và Nhà nước trong kiểm tra, giám sát tài chính công, tài sản công, phòng chống tham nhũng, tiêu cực và thực hành tiết kiệm, chống lãng phí.
Trong bối cảnh đó, đề tài “Hoàn thiện các quy định về thực hiện kiểm toán và lập báo cáo kiểm toán đối với từng đối tượng kiểm toán” nghiên cứu các quy định của Luật Kiểm toán nhà nước và các Luật có liên quan; rà soát, đánh giá để tìm ra các bất cập, thiếu đồng bộ và những khoảng trống pháp lý giữa Luật Kiểm toán nhà nước, các quy định của Kiểm toán nhà nước và các văn bản pháp luật liên quan có ảnh hưởng đến việc thực hiện kiểm toán và lập báo cáo kiểm toán của Kiểm toán nhà nước đối với từng đối tượng kiểm toán. Từ đó, đề xuất các nội dung để hoàn thiện các quy định có liên quan. Bên cạnh đó, đề tài hệ thống hóa, rà soát các quy định của Kiểm toán nhà nước để thực hiện kiểm toán và lập báo cáo kiểm toán đối với từng đối tượng kiểm toán; đánh giá các quy định chưa phù hợp trong khung pháp lý hiện hành của Kiểm toán nhà nước và đề xuất giải pháp hoàn thiện các quy định về thực hiện kiểm toán và lập báo cáo kiểm toán đối với từng đối tượng kiểm toán.
Với kết cấu bao gồm 3 chương, bên cạnh việc trình bày những vấn đề lý luận chung về thực hiện kiểm toán và lập báo cáo kiểm toán đối với từng đối tượng kiểm toán của Kiểm toán nhà nước (Chương 1) và thực trạng các quy định hiện nay để thực hiện kiểm toán và lập báo cáo kiểm toán đối với từng đối tượng kiểm toán (Chương 2), Đề tài tập trung đề xuất các giải pháp hoàn thiện các quy định về thực hiện kiểm toán và lập báo cáo kiểm toán đối với từng đối tượng kiểm toán của Kiểm toán nhà nước.

TS Hoàng Phú Thọ, Phản biện 1 đánh giá cao giá trị lý luận và thực tiễn của Đề tài Theo đó, các giải pháp này tập trung vào hai hướng chính: (1) hoàn thiện khung pháp lý của các Luật có liên quan và (2) đổi mới, nâng cao chất lượng hệ thống văn bản nghiệp vụ thuộc thẩm quyền ban hành của Tổng Kiểm toán nhà nước, bảo đảm phù hợp với thực tiễn và yêu cầu phát triển hiện nay.
Về phương diện pháp luật, một loạt nội dung cần được sửa đổi, bổ sung trong Luật Kiểm toán nhà nước và Luật Ngân sách nhà nước đã được đề xuất như: mở rộng thời gian kiểm toán, phân kỳ kiểm toán theo từng cấp ngân sách; quy định rõ vai trò tiền kiểm của Kiểm toán nhà nước trong dự toán ngân sách nhà nước và dự án trọng điểm; tách bạch quyết toán chi từ nguồn chuyển sang để nâng cao độ chính xác của báo cáo kiểm toán và thống nhất thời hạn nộp báo cáo quyết toán giữa các luật có liên quan. Đồng thời, việc xây dựng tiêu chí xác định cuộc kiểm toán phức tạp và tiêu chí đánh giá tính kinh tế, hiệu lực, hiệu quả đối với từng đối tượng kiểm toán cũng là cơ sở pháp lý quan trọng để nâng cao chất lượng kiểm toán và báo cáo kiểm toán.
Trên phương diện tổ chức thực hiện, Kiểm toán nhà nước cần hoàn thiện hệ thống mẫu biểu kiểm toán chuyên biệt theo từng đối tượng kiểm toán: báo cáo quyết toán ngân sách nhà nước, báo cáo quyết toán/báo cáo tổng hợp thu chi ngân sách bộ ngành, ngân sách địa phương; báo cáo tài chính doanh nghiệp nhà nước và tổ chức tài chính ngân hàng, báo cáo quyết toán/báo cáo tình hình thực hiện đầu tư xây dựng, báo cáo quyết toán/báo cáo tổng hợp chương trình mục tiêu quốc gia… Việc chuẩn hóa này không chỉ bảo đảm tính thống nhất mà còn tạo điều kiện tăng cường ứng dụng công nghệ, kiểm toán số và phân tích dữ liệu lớn trong quá trình kiểm toán. Bên cạnh đó, Kiểm toán nhà nước cũng cần xây dựng hoặc cập nhật các phương pháp kiểm toán hiện đại như kiểm toán tiền kiểm, kiểm toán hoạt động, kiểm toán điều tra và kiểm toán theo kết quả, phù hợp với đặc thù từng đối tượng kiểm toán.
Đặc biệt, trong bối cảnh chuyển đổi mạnh mẽ về tổ chức bộ máy hành chính nhà nước - trong đó bỏ chính quyền cấp huyện, chuyển sang mô hình tổ chính chính quyền địa phương hai cấp (tỉnh và xã) - Kiểm toán nhà nước cần chủ động rà soát, điều chỉnh quy trình kiểm toán, hệ thống chuẩn mực kiểm toán nhà nước và phương pháp lập báo cáo kiểm toán để thích ứng với mô hình quản lý mới, bảo đảm hoạt động kiểm toán không bị gián đoạn, đồng thời tiếp tục phát huy vai trò giám sát tài chính công một cách độc lập, khách quan và hiệu quả.

Toàn cảnh buổi nghiệm thu Đánh giá cao tính lý luận và thực tiễn thiết thực của Đề tài, Hội đồng nghiệm thu cho rằng đề tài đã góp phần hoàn thiện hệ thống quy định về thực hiện kiểm toán và lập báo cáo kiểm toán trong các lĩnh vực kiểm toán của Kiểm toán nhà nước. Về lý luận, đề tài đã hệ thống hóa và làm rõ cơ sở pháp lý, chức năng, phạm vi, nội dung và phương pháp thực hiện kiểm toán, lập báo cáo kiểm toán đối với từng nhóm đối tượng, góp phần bổ sung luận cứ cho việc hoàn thiện quy định hiện hành. Về thực tiễn, đề tài đã đánh giá, phân tích thực trạng thực hiện kiểm toán và lập báo cáo kiểm toán cho từng đối tượng cụ thể, chỉ ra những kết quả đạt được cũng như các điểm còn thiếu thống nhất, chưa phù hợp với đặc thù của từng đối tượng kiểm toán. Trên cơ sở đó, đề tài xây dựng định hướng và đề xuất hệ thống giải pháp hoàn thiện các quy định có liên quan, bảo đảm tính rõ ràng và phù hợp với yêu cầu nâng cao chất lượng hoạt động kiểm toán của Kiểm toán nhà nước trong giai đoạn hiện nay.
Để hoàn thiện đề tài, Hội đồng nghiệm thu đề nghị Ban chủ nhiệm nghiên cứu bổ sung lý luận về quy định đối với thực hiện kiểm toán, lập báo cáo kiểm toán của Kiểm toán nhà nước; phân tích thực trạng theo nhóm vấn đề đảm bảo tính khoa học, logic, đồng thời bổ sung dẫn chứng minh họa làm cơ sở cho các nhóm giải pháp, kiến nghị tại chương 3. Đề tài cần cụ thể hóa một số giải pháp mang tính trọng tâm, chú trọng việc hoàn thiện các văn bản quy định của Kiểm toán nhà nước đối với từng đối tượng nghiên cứu (thực hiện kiểm toán, lập báo cáo kiểm toán) để nâng cao tính ứng dụng.
Đề tài được Hội đồng nghiệm thu xếp loại Xuất sắc.