limateScanner - một sáng kiến toàn cầu do Tòa Kiểm toán Liên bang Brazil (TCU) khởi xướng - đã được ra mắt trong sự kiện “Global Call” tại New York, Hoa Kỳ. ClimateScanner là một công cụ trực tuyến hỗ trợ đánh giá độc lập về phản ứng của các quốc gia đối với biến đổi khí hậu trên ba khía cạnh: quản trị, tài chính và chính sách công, được chia nhỏ thành 19 thành phần và 62 tiêu chí, được đánh giá dựa trên mức độ thực thi. Các tiêu chuẩn được áp dụng trong quá trình đánh giá là thống nhất trên toàn cầu nhưng vẫn tính đến đặc thù của từng chính sách quốc gia.
Việc hạn chế sự gia tăng nhiệt độ và thích ứng với những tác động của biến đổi khí hậu, như đã được đề ra trong Thỏa thuận Paris, sẽ cần một nỗ lực chung to lớn, với sự tham gia của toàn xã hội, giới học thuật, các tập đoàn và tất cả các cấp chính quyền.
Chính phủ các nước đóng vai trò quan trọng trong ứng phó với biến đổi khí hậu thông qua việc phân bổ nguồn lực công, xây dựng và thực thi các chính sách công, cũng như điều phối các bên liên quan thông qua các cơ chế quản trị nhằm theo đuổi mục tiêu chung: giảm phát thải khí nhà kính và thúc đẩy khả năng thích ứng với tác động của biến đổi khí hậu.
Các Cơ quan kiểm toán tối cao (SAIs) cũng cần tham gia vào nỗ lực này. SAIs có trách nhiệm quan trọng trong việc đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong mọi lĩnh vực của Chính phủ, bao gồm cả các sáng kiến về biến đổi khí hậu. SAIs có thể cung cấp thông tin đáng tin cậy và độc lập về việc sử dụng nguồn lực công và hiệu quả thực thi các chính sách khí hậu, góp phần cải thiện những chính sách này.
Việc xem biến đổi khí hậu là một “vấn đề nan giải” nhấn mạnh sự cần thiết của các phản ứng phối hợp ở cấp độ quốc tế, bởi tác động của nó rất sâu rộng, ảnh hưởng đáng kể đến ngân sách công và đòi hỏi nỗ lực tập thể vượt ra ngoài biên giới quốc gia. Sự ra đời của các khuôn khổ quốc tế, như Thỏa thuận Paris (trong khuôn khổ công ước khung của Liên Hợp Quốc về biến đổi khí hậu) và các mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) - trong đó SDG 13 tập trung vào Hành động vì Khí hậu - đã tạo nền tảng quan trọng cho các nỗ lực quốc gia và khuyến khích các Chính phủ cam kết thực hiện các chiến lược khí hậu tham vọng.
Những lĩnh vực như biến đổi khí hậu, nơi các thỏa thuận quốc tế có ảnh hưởng lớn đến hành động của các Chính phủ, mang lại cơ hội học hỏi lẫn nhau, trao đổi kinh nghiệm và quan trọng hơn cả là hợp tác để tăng cường hiệu quả.
Nguồn: Tòa thẩm kế Brazil Trong bối cảnh này, ClimateScanner xuất hiện như một công cụ sáng tạo giúp SAIs theo dõi, đánh giá và giám sát các hành động của Chính phủ các nước trong lĩnh vực biến đổi khí hậu. Phương pháp này cũng giúp tổng hợp dữ liệu về biến đổi khí hậu ở cấp độ toàn cầu và truyền tải thông tin quan trọng đến các bên liên quan có quan tâm đến chủ đề này.
Sáng kiến này nhằm hỗ trợ các Cơ quan Kiểm toán Tối cao – những tổ chức giám sát công hoạt động kiểm toán việc sử dụng ngân sách nhà nước của Chính phủ, đóng vai trò quan trọng trong chuỗi trách nhiệm giải trình của một quốc gia. Công cụ ClimateScanner cung cấp thông tin để hỗ trợ SAIs trong việc lập kế hoạch kiểm toán liên quan đến biến đổi khí hậu. Đồng thời, nó thúc đẩy sự chia sẻ kiến thức giữa các SAIs và tăng cường vai trò của Tổ chức Quốc tế các Cơ quan Kiểm toán Tối cao (INTOSAI) trong việc giải quyết các vấn đề về biến đổi khí hậu.
Cơ hội và Thách thức khi áp dụng ClimateScanner
Thời gian. Cách tiếp cận của ClimateScanner dựa trên nguyên tắc đánh giá nhanh, sử dụng phương pháp điều tra định tính/định lượng chuyên sâu theo nhóm, kết hợp các kỹ thuật như tam giác hóa dữ liệu, phân tích dữ liệu lặp lại và thu thập dữ liệu bổ sung để xây dựng hiểu biết dựa trên bằng chứng về một tình huống nhất định.
Phạm vi rộng. ClimateScanner cung cấp một cái nhìn toàn diện về hành động khí hậu, khác biệt so với các cuộc kiểm toán truyền thống ở chỗ không đi sâu vào từng vấn đề cụ thể. Tuy nhiên, nó mở ra một cách tiếp cận mới để phân tích theo chiều ngang và hệ thống. Lợi thế này giúp giảm bớt gánh nặng cho kiểm toán viên, cho phép họ có được cái nhìn tổng thể về quản trị khí hậu mà không cần trải qua quy trình dài như các cuộc kiểm toán toàn diện.
Độ tin cậy. Cách tiếp cận đánh giá nhanh của ClimateScanner cũng đặt ra thách thức trong việc cân bằng giữa tốc độ và tính nghiêm ngặt của đánh giá. Để đảm bảo chất lượng phân tích cao, kiểm toán viên thường phải dựa vào phán đoán chuyên môn của mình. Ngoài ra, trong một số lĩnh vực, kết luận của đánh giá có thể chỉ ra rằng cần thực hiện thêm các nghiên cứu sâu hơn để đảm bảo kết quả đáng tin cậy.
Tính ứng dụng. Một trong những lợi thế lớn của phương pháp ClimateScanner là khả năng áp dụng cho tất cả các SAIs, dù lớn hay nhỏ. Khung đánh giá chung cho phép các tổ chức kiểm toán nhỏ, vốn có nguồn lực hạn chế để xử lý các vấn đề khí hậu phức tạp, có thể dễ dàng triển khai phương pháp này với mức tài nguyên tối thiểu. Điều này thúc đẩy sự tham gia toàn diện vào các nỗ lực giám sát khí hậu trong nhiều bối cảnh và quy mô khác nhau.
Tính linh hoạt và khả năng thích ứng. Các cam kết khí hậu quốc tế - như Thỏa thuận Paris - thiết lập một tiêu chuẩn chung cho các quốc gia, tạo ra nền tảng cơ bản cho các kỳ vọng về hành động khí hậu. Tuy nhiên, tính linh hoạt của phương pháp ClimateScanner đảm bảo rằng các đánh giá có thể được điều chỉnh phù hợp với hoàn cảnh cụ thể của từng quốc gia. Khả năng thích ứng này rất quan trọng để đảm bảo sự tham gia có ý nghĩa vào chính sách khí hậu quốc gia, đồng thời tạo cơ hội để các quốc gia học hỏi từ kinh nghiệm của nhau.
Tổng hợp dữ liệu toàn cầu. ClimateScanner cũng hỗ trợ tổng hợp dữ liệu, cho phép phân tích ở cấp độ quốc gia, khu vực và toàn cầu. Mặc dù phương pháp này tính đến điều kiện đặc thù của từng quốc gia, nhưng việc tổng hợp dữ liệu từ nhiều bối cảnh khác nhau sẽ mang lại những góc nhìn sâu sắc hơn về tiến trình chung hướng tới các mục tiêu khí hậu.
Bảo mật thông tin. Một thách thức quan trọng là bảo vệ thông tin nhạy cảm. Một số dữ liệu thu thập được trong các đánh giá quốc gia có thể không được công khai nhưng vẫn đóng góp vào các phân tích tổng thể. Các Cơ quan Kiểm toán Tối cao phải cân bằng giữa việc báo cáo toàn diện và đảm bảo quyền riêng tư cũng như các cân nhắc về an ninh quốc gia.
Tính định kỳ. Bằng cách cho phép thực hiện các đánh giá định kỳ, ClimateScanner giúp theo dõi liên tục về quản trị khí hậu, chính sách và tài chính theo thời gian. Điều này giúp SAIs đánh giá tiến độ một cách khách quan, thúc đẩy thay đổi chính sách và buộc các Chính phủ phải chịu trách nhiệm về các cam kết của họ.
Hợp tác quốc tế. Một thách thức lớn là duy trì động lực của những nỗ lực này. Để duy trì sự tham gia liên tục của cộng đồng các SAI đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ thông qua INTOSAI và các tổ chức khu vực. Việc hỗ trợ lẫn nhau và chia sẻ nguồn lực sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển một cộng đồng SAI năng động và có hiểu biết sâu rộng về các vấn đề biến đổi khí hậu.
Truyền thông. Việc triển khai ClimateScanner cũng mở ra các kênh truyền thông mới cho SAIs, tạo điều kiện để kết nối với xã hội, giới học thuật và các bên liên quan khác. Bằng cách hoạt động như một công cụ truyền thông hiệu quả, SAIs có thể đảm bảo rằng các chiến lược hành động về khí hậu được truyền đạt rõ ràng và các nhà hoạch định chính sách phải chịu trách nhiệm về cam kết của họ. Việc cung cấp thông tin đáng tin cậy và dễ hiểu về các chính sách khí hậu và tài chính phức tạp sẽ giúp tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong các hoạt động của Chính phủ, đồng thời tiếp cận các đối tượng rộng hơn như thành viên Quốc hội, truyền thông và các viện nghiên cứu.
Lập kế hoạch. ClimateScanner không chỉ là một công cụ theo dõi mà còn là một cơ chế giúp SAIs xây dựng chiến lược mạnh mẽ trong lĩnh vực biến đổi khí hậu. Thông tin thu thập được trong quá trình đánh giá có thể hỗ trợ đáng kể cho việc lập kế hoạch kiểm toán và theo dõi các khuyến nghị từ các cuộc kiểm toán trước đó.
Tại Brazil, phiên bản thí điểm của ClimateScanner đã cho thấy giá trị to lớn trong việc cải thiện quá trình lập kế hoạch kiểm toán đối với quản trị khí hậu. Bằng cách rút ngắn đáng kể thời gian cần thiết cho khâu lập kế hoạch, ClimateScanner giúp các kiểm toán viên tập trung vào các vấn đề trọng yếu thay vì vướng mắc vào các thủ tục hành chính. Sự hiệu quả này không chỉ nâng cao chất lượng kiểm toán mà còn tối ưu hóa việc sử dụng nguồn lực trong các Cơ quan Kiểm toán Tối cao.
Những bài học rút ra
Cộng đồng SAIs đã thể hiện sự quan tâm đáng kể đến các vấn đề biến đổi khí hậu, thể hiện qua số lượng lớn SAIs tham gia các hội thảo đào tạo. Điều này góp phần nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của quản trị hiệu quả và trách nhiệm giải trình trong các vấn đề môi trường. Nhiều SAIs đã bắt đầu ưu tiên các cuộc kiểm toán liên quan đến khí hậu, cho thấy cam kết trong việc đảm bảo các cơ quan khu vực công thực hiện tốt trách nhiệm môi trường của mình. Sự quan tâm này phản ánh nhận thức rộng rãi hơn về vai trò quan trọng của SAIs trong việc thúc đẩy tính minh bạch và trách nhiệm giải trình đối với các phản ứng của Chính phủ trước những thách thức khí hậu. Sự hợp tác giữa các SAIs đã mở ra cơ hội học tập hiệu quả thông qua thực hành thực tiễn. Sự trao đổi này giúp hình thành một văn hóa học hỏi, không chỉ nâng cao năng lực riêng của từng tổ chức mà còn tăng cường hiệu quả chung của mạng lưới SAIs trong việc giải quyết các vấn đề biến đổi khí hậu.
Việc giới thiệu ClimateScanner đã cung cấp một khung tiêu chuẩn hóa để SAIs có thể trao đổi về các vấn đề biến đổi khí hậu. Công cụ sáng tạo này cho phép một cách tiếp cận thống nhất trong việc đánh giá rủi ro và cơ hội khí hậu, giúp SAIs tương tác hiệu quả hơn với các bên liên quan. Bằng cách tạo ra một ngôn ngữ chung, ClimateScanner giúp đơn giản hóa các cuộc thảo luận phức tạp và đẩy nhanh quá trình trao đổi thông tin, đảm bảo rằng tất cả các thành viên trong cộng đồng SAIs đều thống nhất trong các nỗ lực của mình.
Sự hợp tác với các tổ chức quan trọng như Liên Hợp Quốc, các ngân hàng phát triển và các viện nghiên cứu về khí hậu đã làm phong phú thêm các cuộc đối thoại. Những mối quan hệ đối tác bên ngoài này mang đến cho SAIs những hiểu biết bổ sung, nguồn lực và khung phân tích để hiểu rõ hơn về các thách thức liên quan đến khí hậu, qua đó nâng cao chất lượng và tính phù hợp của các cuộc kiểm toán.
Khi SAIs tiếp tục phát triển vai trò của mình trong lĩnh vực biến đổi khí hậu, điều quan trọng là phải xem xét liệu mô hình ClimateScanner có thể được áp dụng vào các lĩnh vực hoạt động thể chế khác hay không. Ví dụ, liệu cấu trúc này có thể được sử dụng cho các cuộc kiểm toán xã hội liên quan đến xóa đói giảm nghèo hoặc quản trị y tế không? Những bài học kinh nghiệm từ các sáng kiến về biến đổi khí hậu có thể đóng vai trò như một bản thiết kế để huy động và tổ chức các hoạt động của SAIs trong nhiều lĩnh vực khác, giải quyết các vấn đề hệ thống rộng lớn hơn đòi hỏi mức độ trách nhiệm giải trình và minh bạch tương tự.
Những bài học mà cộng đồng SAIs rút ra trong lĩnh vực biến đổi khí hậu đã cung cấp những hiểu biết quan trọng về tầm quan trọng của hành động tập thể, quan hệ đối tác và các công cụ đổi mới. Sự tham gia của SAIs vào lĩnh vực quan trọng này không chỉ thể hiện cam kết trong việc đảm bảo trách nhiệm giải trình về môi trường mà còn nhấn mạnh sự phát triển không ngừng của các tổ chức này khi họ thích ứng với những thách thức toàn cầu mới nổi. Bằng cách tiếp tục học hỏi lẫn nhau và thúc đẩy hợp tác, SAIs có thể nâng cao hơn nữa tác động của mình trong việc thúc đẩy một tương lai bền vững.
Tác giả: Diệu Thúy
(Theo Tạp chí Nghiên cứu Khoa học kiểm toán, số tháng 3/2025)
